Europejski Nakaz Aresztowania to międzynarodowy list gończy umożliwiający szybkie i skuteczne przekazywanie osób podejrzanych lub skazanych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Choć jego celem jest usprawnienie współpracy sądowej, istnieją sytuacje, w których osoba objęta ENA może uniknąć aresztowania i ekstradycji. Poniżej przedstawiamy konkretne przypadki, które ilustrują te możliwości.
Odmowa ENA ze względu na obywatelstwo lub miejsce zamieszkania
Zgodnie z art. 4 pkt 6 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW, organ sądowy wykonujący nakaz może odmówić jego wykonania, jeśli osoba, której dotyczy nakaz, jest obywatelem państwa wykonującego nakaz lub ma w nim stałe miejsce zamieszkania, a państwo to zobowiązuje się wykonać karę pozbawienia wolności zgodnie z własnym prawem. Przykładowo, w sprawie Szymona Kozłowskiego, obywatela Polski przebywającego w Niemczech, niemiecki sąd rozważał odmowę przekazania go do Polski, argumentując, że jako osoba przebywająca na stałe w Niemczech, może odbyć karę w tym kraju.
Stan zdrowia uniemożliwiający wykonanie ENA
Sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności, a tym samym wstrzymać realizację europejskiego nakazu aresztowania, jeśli stan zdrowia skazanego jest na tyle poważny, że umieszczenie go w zakładzie karnym stanowiłoby zagrożenie dla jego życia lub zdrowia. Na przykład, osoba cierpiąca na ciężką chorobę wymagającą specjalistycznego leczenia, niedostępnego w kraju wzywającym, może ubiegać się o odroczenie wykonania kary.
Niewspółmierność przestępstwa do ENA
Wydanie europejskiego nakazu zatrzymania i aresztowania jest niedopuszczalne w przypadku przestępstw o mniejszej wadze. Zgodnie z art. 607b Kodeksu postępowania karnego, nakaz nie może być wydany, jeśli nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, w szczególności gdy:
- postępowanie dotyczy przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności do roku,
- chodzi o wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy.
Przykładowo, osoba skazana na krótki okres pozbawienia wolności za drobne przestępstwo może argumentować, że wydanie ENA w jej przypadku jest nieproporcjonalne.
Ryzyko naruszenia praw człowieka
Sąd wykonujący europejski nakaz aresztowania może odmówić jego realizacji, jeśli istnieje uzasadnione ryzyko, że osoba przekazana będzie narażona na naruszenie podstawowych praw człowieka w kraju wzywającym. Na przykład, jeśli istnieją dowody na systemowe problemy w systemie penitencjarnym kraju wzywającego, takie jak przeludnienie więzień czy brak dostępu do opieki medycznej, sąd może uznać, że przekazanie osoby byłoby sprzeczne z zasadami humanitaryzmu.
Amnestia lub przedawnienie
Jeśli przestępstwo, za które wydano ENA, uległo przedawnieniu lub zostało objęte amnestią w państwie wykonującym nakaz, sąd może odmówić jego wykonania. Na przykład, jeśli osoba poszukiwana popełniła przestępstwo wiele lat temu, a w kraju, w którym przebywa, obowiązują krótsze terminy przedawnienia niż w kraju wzywającym, może to stanowić podstawę do odmowy ekstradycji.
Zasada Ne Bis in Idem a ENA
Zasada ta stanowi, że nikt nie może być sądzony lub karany dwukrotnie za ten sam czyn. Jeśli osoba, której dotyczy europejski nakaz zatrzymania i aresztowania, została już prawomocnie osądzona za to samo przestępstwo w innym państwie członkowskim, sąd może odmówić jej przekazania. Na przykład, jeśli osoba została uniewinniona lub odbyła karę za dane przestępstwo w jednym kraju UE, nie może być ponownie ścigana za ten sam czyn w innym kraju.
Europejski Nakaz Aresztowania jest skutecznym narzędziem w walce z przestępczością transgraniczną w Unii Europejskiej. Jednak istnieją określone okoliczności, w których osoba objęta ENA może uniknąć aresztowania i przekazania do innego kraju. Każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy, a skuteczna obrona zależy od znajomości przepisów prawa oraz specyfiki danej sytuacji.
