Dziedziczenie polega na wejściu wskutek śmierci spadkodawcy na jego miejsce i przejęcie ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem przez jednego lub kilku spadkobierców.
Z czego wynika powołanie do spadku?
Powołanie do spadku wynika z pomocy prawa (dziedziczenie ustawowe) lub testamentu (dziedziczenie testamentowe). Pierwszeństwo nad postanowieniami ustawy ma testament. Zgodnie z art. 926 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610, dalej k.c.) dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Natomiast dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 3 k.c.).
Co jest warunkiem skutecznego dziedziczenia?
Warunkiem skutecznego dziedziczenia po osobie zmarłej jest istnienie osoby w chwili śmierci spadkodawcy. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku. Wyjątkiem od powyższego jest dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku – może ono być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
Jaka jest kolejność dziedziczenia?
Kolejność dziedziczenia ustalona jest w kodeksie cywilnym. Do pierwszej grupy spadkowej należą małżonek i dzieci osoby zmarłej. Dziedziczą oni w częściach równych, co oznacza, iż każde z nich otrzyma taka samą część spadku zmarłego. Istnieje jednak zastrzeżenie, że małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ części spadku, a zatem jeżeli zmarły posiadał więcej niż 3 dzieci, to małżonek otrzymuje ¼ część spadku, a dzieci równe części pozostałego spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Dzieje się tak odpowiednio z dalszymi zstępnymi.
Do drugiej grupy spadkowej należą małżonek i rodzice spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci i dalszych zstępnych, dziedziczącymi są rodzice i małżonek spadkodawcy. W takim przypadku małżonek otrzymuje ½ spadku natomiast rodzice odpowiednio po ¼ spadku (w przypadku nieustalenia ojcostwa matka dziedziczy w części równiej z żoną spadkodawcy). Jeżeli małżonek spadkodawcy już nie żyje, cały spadek przypada rodzicom zmarłego.
W grupie trzeciej znajduje się małżonek i rodzeństwo. W razie niedoczekania przez rodzica otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w równych częściach. Jeżeli natomiast nie żyje któreś z rodzeństwa, udział spadkowy przypada jego dzieciom i dalszym zstępnym. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego wraz z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku. Należy pamiętać, że udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. Małżonek dziedziczy cały spadek w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.
Do grupy czwartej należą dziadkowie spadkodawcy. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Kolejna grupa obejmuje pasierbów. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy wymienionych we wcześniejszej części, spadek przypada w częściach równych dzieciom małżonka spadkodawcy, jeżeli żadne z ich rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Ostatnią grupą powołaną do dziedziczenia jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Dziedziczy ona w przypadku gdy spadkodawca nie miał małżonka ani żadnych krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, w tym również dzieci małżonka spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (art. 935 k.c.).
Należy również pamiętać, że przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Jak dziedziczy przysposobiony?
Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. W przypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, powyższego nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobieniu utrzymane.
Zasady dziedziczenia w Polsce regulują przede wszystkim przepisy Kodeksu cywilnego. Dziedziczenie może wynikać z testamentu lub z ustawy, a kolejność powołanych spadkobierców obejmuje najbliższą rodzinę zmarłego, począwszy od małżonka i dzieci, aż po dalszych krewnych, takich jak rodzeństwo, dziadkowie, czy w niektórych przypadkach nawet pasierbowie. W sytuacji braku spadkobierców prywatnych spadek przechodzi na gminę lub Skarb Państwa. Ważnym aspektem jest również dziedziczenie przysposobionych dzieci, które mają takie same prawa jak dzieci naturalne.
