Obecnie prawo karne pełni różne funkcje, nie tylko represyjną czy sprawiedliwościową, ale też kompensacyjną. Postępowanie ma służyć nie tylko zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości, ale również zaspokojeniu interesów majątkowych. Środkiem kompensacyjnym pozwalającym spełnić tą funkcję jest obowiązek naprawienia szkody, który jest orzekany przez sąd wobec sprawy w wyroku skazującym. Sprawdź, kiedy można się domagać zadośćuczynienia.
Kiedy można się domagać naprawienia szkody w postępowaniu karnym?
Zgodnie z art. 46 § 1 k.k. w razie wyroku skazującego sąd, stosując przepisy prawa cywilnego, może orzec na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W takiej sytuacji nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty. Dalej § 2 stanowi, że jeżeli orzeczenie obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast niego nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego. Natomiast w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek pozbawienia życia pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. W razie gdy ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich. Jednocześnie kodeks karny w § 3 tego artykułu przewiduje, że orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie § 1 albo nawiązki na podstawie § 2 nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.
Co ważne, wniosek o naprawienie szkody sprawia, że obowiązek ten ma charakter obligatoryjny. Jednak niezależnie od wniosku pokrzywdzonego istnieją przesłanki materialnoprawne obowiązku naprawienia szkody. Po pierwsze musi istnieć szkoda, a po drugie musi ona pozostawać w bezpośrednim związku przyczynowym z popełnionym przestępstwem.
Jeżeli szkoda została naprawiona w części, obowiązek powinien obejmować wyłącznie brakującą część, jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 marca 2005 r., sygn. V KK 355/04: Skoro szkoda została przez oskarżonego w części naprawiona – bo oskarżony z czasem wypłacił niektórym pokrzywdzonym pewne kwoty – oczywistym jest, że obowiązek orzekany na podstawie art. 46 § 1 KK może dotyczyć tylko tej jej części, która naprawiona nie została. Naprawienie takie ma na celu odtworzenie stanu sprzed powstania szkody i nie może prowadzić do wzbogacenia pokrzywdzonych.
Czy zawsze sąd jest uprawniony orzec obowiązek naprawienia szkody?
Otóż przeszkodą może być art. 415 § 1 k.p.k. Zdanie drugie stanowi, że nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.
Trzeba pamiętać, że samo toczące się postępowanie cywilne, może uniemożliwić uzyskanie rekompensaty na drodze postępowania karnego. Zasadą jest, że proces cywilny – niezależnie od jego etapu – zawsze będzie miał pierwszeństwo co do naprawienia szkody. Jeśli pokrzywdzony obok wniosku o naprawienie szkody złożonego w postępowaniu karnym zdecyduje się na wytoczenie sprawcy powództwa o to samo roszczenie, to wtedy zaktualizuje się zakaz zawarty w art. 415 § 1 k.p.k.
Obowiązek naprawienia szkody ustanowiony w art. 46 k.k., wyznaczony jest w oparciu o przepisy prawa cywilnego. Znajdą tu one zastosowanie przy ustalaniu wielkości szkody majątkowej lub doznanej krzywdy, co wymagać będzie uwzględnienia także stopnia przyczynienia się pokrzywdzonego do jej powstania. Jeżeli obliczenia stosownej kwoty będzie sprawiało problemy, to sąd może poprzestać na orzeczeniu nawiązki na rzecz pokrzywdzonego. Natomiast gdyby uzyskana w postępowaniu karnym nawiązka nie pokrywała całości roszczenia, to pokrzywdzony może dochodzić jej wyrównania na drodze postępowania cywilnego. Wtedy mając wyrok skazujący, który przesądza winę sprawcy, proces cywilny będzie skupiał się na kwestii wykazania wysokości roszczenia.
Jaki jest termin na wykonanie obowiązku naprawienia szkody?
Sprawca powinien wykonać obowiązek naprawienia szkody, zgodnie w wydanym wyrokiem przez sąd. Przykładowo może być to termin 1 roku od uprawomocnienia się orzeczenia. Natomiast jeśli nie jest on oznaczony w wyroku, to należy przyjąć, że środek kompensacyjny staje się wymagalny po uprawomocnieniu się orzeczenia.
W postępowaniu karnym obowiązek naprawienia szkody odgrywa ważną rolę w procesie kompensacji szkód wyrządzonych przestępstwem. Jest to środek, który pozwala nie tylko na ukaranie sprawcy, ale przede wszystkim na zaspokojenie roszczeń pokrzywdzonego, przywracając stan sprzed popełnienia przestępstwa. Jeśli potrzebujesz pomocy z zakresu domagania się zadośćuczynienia, skontaktuj się z moją kancelarią.
