Nie obce są sytuacje, kiedy dochodzi do błędów organów wymiaru sprawiedliwości i w konsekwencji osobę niewinną niesłuszne zatrzymano czy aresztowano, a nawet odbyła ona karę. Następstwa tych okoliczności są bardzo dolegliwe i stanowią dla osób, które tego doświadczyły źródło wielu krzywd. Przepisy prawa przewidują jednak, że każde nieuzasadnione ograniczenie lub pozbawienie wolności skutkuje roszczeniem o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Kiedy można domagać się odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie?
Zgodnie z kodeksem postępowania karnego odszkodowanie i zadośćuczynienie przewidziane jest w przypadku:
- niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania,
- niesłusznego wykonywania środka zabezpieczającego,
- niesłusznie odbytej kary.
Roszczenia za niesłusznie odbytą karę przysługują, jeżeli w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi nadzwyczajnej oskarżony został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę.
W przypadku tymczasowego aresztowania roszczenia są zasadne, gdy areszt był niesłuszny, a o takim można mówić w przypadku, jeżeli oskarżony został prawomocnie uniewinniony od popełnienia zarzuconego mu czynu lub wobec którego umorzono postępowanie.
Jaki jest termin dochodzenia świadczeń odszkodowawczych?
O należne świadczenia należy wystąpić w ciągu jednego roku. Termin ten biegnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, a w wypadku tymczasowego aresztowania – od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś zatrzymania – od daty zwolnienia.
Gdzie należy złożyć wniosek o odszkodowanie?
Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu sąd orzekał w pierwszej instancji o pozbawieniu wolności oskarżonego. Natomiast w przypadku aresztowanego lub zatrzymanego – w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego lub zwolnienie zatrzymanego.
Wyłączenie roszczenia o odszkodowanie lub zadośćuczynienie
Istnieją sytuacje, kiedy wyłączona jest możliwość otrzymania powyższych roszczeń. Nie przysługują one bowiem osobie, która w zamiarze wprowadzania w błąd sądu lub organu ścigania, złożyła fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodowała tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania, tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymania. Są to zatem okoliczności, kiedy skazany, zatrzymany lub aresztowany próbuje uzyskać świadczenia poprzez fałszywe zeznania.
Kto jest uprawniony do ubiegania się o świadczenia odszkodowawcze?
Jeżeli oskarżony zmarł z roszczeniem o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub tymczasowe aresztowanie może wystąpić osoba, która utraciła należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie albo stale dostarczane przez zmarłego środki, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania. Najczęściej w takich przypadkach o odszkodowanie ubiegają się małżonkowie skazanych lub tymczasowo aresztowanych albo ich dzieci.
Kto pokrywa koszty postępowania odszkodowawczego?
Postępowanie jest wolne od kosztów sądowych. W razie uwzględnienia roszczeń choćby w części wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika.
Czy różni się odszkodowanie od zadośćuczynienia?
Odszkodowanie przysługuje za poniesioną przez oskarżonego szkodę majątkową, która obejmują poniesione straty i utracone korzyści, np. utracony dochód przez okres pozbawienia wolności. Natomiast zadośćuczynienie to rekompensata za doznaną krzywdę, czyli cierpienia fizyczne i psychiczne w związku z niesłuszną izolacją. Na rozmiar krzywdy wpływają wszelkie okoliczności sprawy, w tym np. czas trwania izolacji, okoliczności zatrzymania i sposób traktowania przez funkcjonariuszy, warunki osadzenia, jak ono przebiegało, jaki wpływ miało pozbawienie wolności na poszkodowanego i jego relację z bliskimi.
Uzasadnienie i udokumentowanie wysokości żądanych świadczeń należy do osoby, która o nie wnioskuje, dlatego w tym zakresie warto skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika, aby uzyskać adekwatną rekompensatę.
