Czy rozpoczęcie postępowania karnego zawsze wymaga zgłoszenia przestępstwa przez osobę pokrzywdzoną? Jak przebiega procedura znalezienia i ukarania sprawcy? Przeczytaj ten artykuł, aby dowiedzieć się, jak wyglądają sprawy karne.
Kiedy zostaje wszczęte postępowanie karne?
Sprawa karna rozpoczyna się zaraz po uzyskaniu informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa i podjęciu czynności przez uprawniony organ. W praktyce dochodzi do tego po złożeniu zawiadomienia przez osobę pokrzywdzoną, instytucję albo z urzędu, gdy służby dowiadują się o zdarzeniu inną drogą. Wszczęcie postępowania karnego poprzedza sprawdzenie, czy istnieje uzasadnione podejrzenie czynu, po czym zapada formalne postanowienie w tej kwestii. W wielu przypadkach to właśnie decyzja o rozpoczęciu śledztwa lub dochodzenia wyznacza moment, gdy zaczyna się sprawa karna. Organy ścigania muszą działać niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia, aby zabezpieczyć dowody, które mogą szybko zniknąć.
Jakie są etapy postępowania karnego?
Zazwyczaj sprawa karna składa się z trzech etapów, a każdy pełni inną funkcję. Celem postępowania jest rzetelne wyjaśnienie zdarzenia i wyciągnięcie stosownych konsekwencji wobec winnego.
Postępowanie przygotowawcze
Postępowanie przygotowawcze prowadzą organy ścigania, czyli prokurator i policja, które gromadzą dowody w sprawie. Zazwyczaj etap ten przebiega w formie śledztwa albo dochodzenia. W trakcie postępowania przygotowawczego osobie podejrzanej o popełnienie czynu zabronionego mogą zostać przedstawione zarzuty. Istnieje też opcja zastosowania wobec niej środków zapobiegawczych, np. w postaci tymczasowego aresztowania. Organy ściągania sporządzają protokoły z przesłuchań świadków, zlecają opinie biegłych i zabezpieczają ślady — m.in. nagrania z monitoringów, historię połączeń telefonicznych czy też materiały biologiczne. Po zakończeniu postępowania przygotowawczego zebrane dowody trafiają do prokuratora, który decyduje o skierowaniu aktu oskarżenia do sądu lub umorzeniu sprawy. Śledztwo z reguły toczy się przez 3 miesiące z opcją dalszego jego przedłużania. Natomiast dochodzenie zwykle trwa 2 miesiące z możliwością wydłużenia postępowania przez prokuratora.
Postępowanie sądowe
Po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu weryfikuje on jego poprawność pod względem formalnym, wyznacza rozprawę i prowadzi proces dowodowy na sali. Podczas przewodu sądowego interesy oskarżonego zwykle reprezentuje adwokat specjalizujący się w prawie karnym. W toku postępowania sądowego organ sprawiedliwości przesłuchuje świadków, ocenia dowody, wysłuchuje opinii biegłych i pozwala stronom zabrać głos. Ten etap sprawy zazwyczaj pozostaje jawny, choć przepisy przewidują wyjątki i wyłączenie jawności rozpraw.
Po zakończeniu postępowania sądowego zapada wyrok, od którego oskarżony może złożyć apelację do sądu wyższej instancji. W razie potrzeby rozpoznaje się także wnioski o środki zapobiegawcze czy też o modyfikację kwalifikacji czynu. Natomiast na etapie odwoławczym bada się prawidłowość rozstrzygnięcia i ewentualne uchybienia. W pewnych wypadkach istnieje jeszcze możliwość zastosowania kasacji i oceny sprawy przez Sąd Najwyższy.
Postępowanie wykonawcze
Po uprawomocnieniu wyroku organy penitencjarne i sąd penitencjarny dbają o realizację orzeczonych sankcji. Na tym etapie postępowania rozstrzyga się o sposobie wykonywania kary, warunkowym zwolnieniu, przerwie w karze czy zamianie świadczeń. Przepisy regulują przebieg wykonywania orzeczeń i kontrolę ich legalności. Podczas postępowania wykonawczego mogą pojawić się wnioski skazanego, obrońcy, prokuratora lub kuratora. W toku działań sąd ma prawo zmienić sposób wykonania kary, gdy zmieniają się okoliczności. Natomiast w przypadku naruszeń ze strony winnego mogą zostać zastosowane wobec niego środki dyscyplinujące albo decyzja o odwołaniu zwolnienia. Postępowanie wykonawcze kończy się wraz z pełnym spełnieniem obowiązków wynikających z wyroku.
Postępowanie karne często obejmuje prowadzenie śledztwa lub dochodzenia, które zmierzają do postawienia zarzutu osobie podejrzanej o popełnienie czynu niedozwolonego. Niektóre sprawy wymagają szczegółowego przesłuchania świadków i zebrania dowodów, dlatego czas ich trwania może się wydłużyć. Sąd dokładnie ocenia działania oskarżonego i jego postawę, a następnie wydaje wyrok.
